Kỹ Sư Phạm Phan Long
Ủy hội sông Mekong có 9 dự án thủy điện của Lào và 2 dự án của Cambodia
đã được đề nghị xây trên dòng chính. Bốn nước thành viên Thái Lan, Lào,
Việt Nam và Cambodia đã ký kết Hiệp Định 1995, theo đó các dự án này
phải thông qua thủ tục thông báo, tham vấn và thỏa thuận (PNPCA). Diễn
đàn khu vực Ủy Hội Sông Mekong (UHSMK) vừa họp tại Luang Prabang tháng
2, 2017, thảo luận về dự án Pak Beng, cũng như Xayaburi và Don Sahong
nên UHSMK sẽ không có sự đồng thuận và 11 dự án lần lượt sẽ được thực
hiện bất chấp thủ tục đã ký kết.
Bài tham luận này giải thích tại sao Lào có thể ngang nhiên tiến hành
các dự án của họ như vậy. Tài lực và thế lực nào đã chống lưng giúp Lào
gạt qua phản đối của Cambodia, Việt Nam bất chấp khuyến cáo của các
chuyên gia quốc tế về các tác động nặng nề cho môi sinh và kinh tế mà
dân cư cả lưu vực sẽ phải gánh chịu.
1. Nhận định về Diễn đàn khu vực do UHSMK tổ chức về dự án thủy điện Pak Beng tại Luang Prabang ngày 22 tháng 2, 2017.
Diễn đàn này đã cho các quốc gia thành viên cơ hội thảo luận về các quan
ngại với dự án Pak Beng theo thủ tục đàm phán PNPCA của Hiệp Định
Mekong 1995. Đây là dự án thủy điện thứ ba trên đất Lào trong tổng số 11
dự án đã được đề nghị trong hạ vực Mekong. Đã có nhiều nghiên cứu đánh
gía tác động khoa học của thủy điện, từ viện nghiên cứu của Úc, đại học
của Hoa Kỳ và Thái Lan và của Đan Mạch, cùng cho rằng thủy điện sẽ có
tác động tiêu cực xuyên biên giới nghiêm trọng, nhưng Lào đã không hoãn
lại mà dùng các diễn đàn khu vực như một màn kịch tham vấn cho qua để
Lào tiến hành thủy điện nhanh chóng hơn.
2. Các tác động tiêu cực đã diễn ra trên hạ du ra sao? Và
những nghiên cứu chiến lược đà thẩm định những thiệt hại nghiêm trọng
như thế nào?
Trong những năm qua lưu vực Tonle Sap và Đồng bằng sông Cửu Long đã
chết vì khát, vì mặn và nông ngư dân ngày càng cơ cực họ vẫn cứ nghèo.
Mekong Delta đã mất 50% phù sa vì các đập ở Vân Nam Trung Quốc và theo
các đánh giá khoa học, sẽ mất thêm 25% phù sa nữa từ các dự án thủy điện
của Lào và Cambodia. Trước cái chết dần mòn của vựa lúa và tôm cá VN,
Trung Quốc và Thái Lan sẽ được hưởng lợi nhiều nhất, trong khi Lào hưởng
ít hơn và nghiễm nhiên thành con nợ dài lâu của Thái Lan và Trung Quốc
vì họ sẽ đầu tư vào xây đập và bán những thiết bị thủy điện và tổ máy
“made in China” để Lào vận hành.
TS Lê Anh Tuấn nhận định: “Cùng với các con đập đang xây dựng, đập
Pak Beng sẽ chặt đứt tính liên tục và kết nối của dòng chảy sông Mekong,
và đẩy các quốc gia ở hạ nguồn đối mặt với những quan ngại thật sự về
nguồn nước, nguồn phù sa, nguồn cá và các nguồn sống của nhiều hệ sinh
thái khác. Bên cạnh một loạt công trình thuỷ điện ở phía Vân Nam của
Trung Quốc, hoạt động xây đập của Lào sẽ gây bất ổn và hạn chế phát
triển - hợp tác cho toàn khu vực Mekong.”
Năm 2010, UHSMK đã có nhận Bản Báo cáo cuối cùng Đánh giá Môi trường
Chiến Lược về Thủy Điện Mekong do viện nghiên cứu International Centre
for Environmental Management (ICEM) thực hiện với kết luận riêng về kinh
tế rằng:
Những tổn thất mà các ngành thủy sản và nông nghiệp phải chịu do ảnh
hưởng các đập dòng chính sẽ tăng lớn hơn các lợi ích thực tế của các
ngành này. Thủy sản và nông nghiệp, hai ngành kinh tế quan trọng nhất
trong hạ lưu Sông Mê-kông phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên, sẽ chịu
thiệt hại 500 triệu USD/năm, bên cạnh các lợi ích từ nghề cá hồ chứa và
tưới nước dự kiến đóng góp 30 triệu USD/năm. Một khi, các tác động về
kinh tế đến nghề cá ven biển và châu thổ được hiểu cặn kẽ hơn, thì các
ước số tổn thất có khả năng tăng đáng kể. Ngay cả khi có các biện pháp
giảm thiểu (tác động) đối với các dự án thủy điện trong vùng, các dự án
dòng chính hạ lưu Sông Mê-kông vẫn có khả năng làm tăng sự bất bình đẳng
(phân phối lợi và thiệt) làm trầm trọng thêm đói nghèo ở các nước hạ
lưu Sông Mêkông.
Các nghiên cứu sau đó của đại học Portland University HK (2011) và
Mae Fah Luang TL (2105) và viện khoa học Đan Mạch DHI đều bổ túc thêm
với kết luận tương tự.
3. Thủ tục PNPCA gồm những bước nào?
PNPCA là một thủ tục cam kết quốc tế, các nước thành viên MRC phải
tuân thủ cho mọi dự án trên dòng chính và UHSMK có phận sự tổ chức các
diễn đàn khu vực duyệt xét các dự án đó. Thủ tục PNPCA bắt đầu từ bước
Thông báo trước (Prior Notification), Tham vấn trước (Prior
Consultation) và phải đạt Thỏa thuận (Agreement) mới có phép thi hành.
PNPCA có ghi rõ nguyên tắc: “Tham vấn trước không phải là quyền phủ
quyết sử dụng nước hoặc là quyền đơn phương sử dụng nước của bất kỳ quốc
gia ven sông nào mà không xét đến quyền của các quốc gia ven sông
khác.”
4. Lào có các biện pháp giảm thiểu các tác động tiêu cực cho dự án nào không?
Dự án Xayaburi, theo thông tin Lào, họ báo có chi thêm $400 triệu USD
làm thang cho di ngư trở về thượng nguồn và làm lộ trình cho phù sa
chảy xuống. Cố vấn của Lào sẽ phải làm theo yêu cầu dự án của chủ nhân
và biện hộ cho dự án. Họ phải tin tưởng và thiết kế, kỹ thuật và điều
hành, cho rằng nước sẽ phải chảy vào lúc họ cho, trầm tích phải chuyển
theo nơi họ phân bố, cá phải bơi theo luồng họ chỉ đạo, điện phải tải
nơi họ cho đi, và tiền họ chia như bài toán lợi nhuận đã tính. Nhưng
chưa có tiền lệ nào cho thấy những biện pháp đó có hiệu quả và không có
ai phải chịu trách nhiệm và đền bù thiệt hại nếu thiết kế họ không thành
công.
Chưa biết hiệu quả thiết kế dự án, theo ông Phạm Tuấn Phan, Giám đốc
Văn phòng Thư ký UBSMK, Lào sẽ dùng Xayburi làm “mẫu mực” thiết kế các
dự án kế tiếp Don Sahong và Pak Beng. Quyết tâm làm thủy điện của Lào đã
hiện rất rõ, chiến lược thủy điện bất chấp hệ quả ra sao, đặt khu vực
dưới đe dọa và liều lĩnh của Lào và sẵn sang thách thức lân bang khi sự
đã rồi.
5. Việt Nam đã có hành động gì theo PNPCA can ngăn Lào trong UHSMK?
Trong quá trình tham vấn VN đã chính thức phản đối dự án Xayaburi và
Don Sahong của Lào với Ủy Ban Liên Hợp (UBLH MRC Joint Committee) cấp
thứ trưởng, khi không có đồng thuận như thế UBLH chuyển lên cho cấp bộ
chính phủ Hội đồng (MRC Council) giải quyết và cả hai dự đã bế tắc ở đó
không có thỏa thuận. Theo PNPCA Việt Nam có thể dùng ngõ ngoại giao để
tìm giải pháp với Lào, nhưng không thấy VN đã có hành động ngoại giao
nào cả. Nếu ngoại giao không thành, Hiệp Định 1995 cho Việt Nam quyền
khiếu kiện Lào qua tòa án hòa giải quốc tế nhưng VN vẫn không thấy có
hành động pháp lý này. Chính vì sự liệt kháng của VN như thế nên Lào
tiếp tục khai thác triệt để cơ hội khi họ thấy có thể. Do đó dân VN cần
đánh thức chính quyền VN dậy, để nhận trách nhiệm quyết liệt bảo vệ tài
nguyên môi sinh và quyền lợi dân tộc.
6. Tại sao lưu vực Mekong lại nỗ lực phát triển thủy điện dù tai hại như thế ?
Trước nhất cả là do Việt Nam đã thiếu nỗ lực tranh đấu cho quyền lợi
dân tộc, bên cạnh là do Thái Lan dật dây và Trung Quốc tạo điều kiện tài
chánh, kỹ thuật và chính trị tách Lào và Cambodia cô lập Việt Nam trong
khu vực.
TQ đã mù quáng với thủy điện, họ hủy diệt các kho tàng sinh thái
thiên nhiên, đảo lộn nếp sống và kế sinh nhai của chính dân tộc Trung
Quốc. Thế mà các quốc gia trong lưu vực Mekong nói chung đã sa vào lời
nguyền thủy điện, một kỹ thuật đã lỗi thời trên thế giới lấy làm quy
họach chiến lược phát triển năng lượng trên toàn khu vực.
Tâm lý gia Abraham Harold Maslow đã nhận xét dí dỏm: “nếu bạn là cái
búa, cái gì nhìn cũng như cái đinh” (if all you have is a hammer,
everything looks like a nail). Vì thủy điện là sở trường của Trung Quốc,
họ đã lập ra một tập đoàn kỹ nghệ thủy điện đại quy mô với gía rẻ. Để
tiếp tục nuôi tập đòan kinh tài này, họ buộc phải tìm thêm thị trường
khắp thế giớI để xuất cảng kỹ thuật, thiết bị và đầu tư số thặng dư
ngoại hối, gây ảnh hưởng và củng cố vị trí đại cường.
Kết luận:
Chính phủ Việt Nam hãy lắng nghe ThS Nguyễn Hữu Thiện nhận định sau
đây và tranh đấu yêu cầu Lào ngưng tất cả dự án thủy điện tới khi nghiên
cứu Council Study hoàn tất và tuân thủ PNPCA đi đến đồng thuận.
1. Việc thiếu phù sa sẽ gây sạt lở nghiêm trọng bờ sông, bờ biển ĐBSCL, việc này sẽ không có biện pháp nào để thích ứng.
2. Việc thiếu phù sa ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp, ngay từ bây
giờ Việt Nam cần ý thức rằng nguồn phù sa trong tương lai sẽ rất hạn
chế và phân bón sẽ không thể thay thế phù sa.
Để duy trì an ninh lương thực trong nước về lâu dài, cần phải giảm canh
tác lúa ba vụ một năm như hiện nay vì canh tác lúa ba vụ để xuất khẩu đã
và đang làm cạn kiệt nguồn dinh dưỡng trong đất do phù sa bồi đắp trước
đây.
3. Về nguồn nước, trong các năm bình thường, các đập này sẽ không ảnh
hưởng nhiều đến lượng nước và thời gian nước về ĐBSCL, nhưng trong
những năm đặc biệt khô hạn thì các đập này sẽ làm tình hình tồi tệ thêm
rất nhiều vì các đập có tổng thời gian lưu nước hơn một tháng.
Lào chỉ tôn trọng Viêt Nam khi biết Việt Nam quyết tâm bảo vệ Đồng
bằng sông Cửu Long và sẵn sàng mang Lào ra trước tòa hòa giải quốc tế.
Appendix 1. List of existing and proposed Lower Mekong hydropower projects
M/T * Location Capacity (MW) Project Developer Status**
1. Pak Beng M Lao PDR 885 Hong Kong MoU/FS
2. Luang Prabang M Lao PDR 1,410 Vietnam MoU/FS
3. Xayaburi M Lao PDR 1,285 Thailand Under construction
4. Pak Lay M Lao PDR 1,320 China MoU/FS
5. Sanakham M Lao PDR 660 Hong Kong MoU/FS
6. Pak Chom M Lao PDR 1,080 Thailand ?
7. Ban Khoum M Lao PDR 1,870 Thailand MoU/FS
8. Lat Sua M Lao PDR 650 Thailand MoU/FS
9. Don Sahong M Lao PDR 240 Malaysia Preliminary work?
10. Stung Treng M Cambodia 980 MoU/FS
11. Sambor M Cambodia 2,600 MoU
(Bài viết của kỹ sư Phạm Phan Long, P.E., thuộc Viet Ecology Foundation, gởi đến VOA ngày 9 tháng Ba, 2017.)
Nguồn: https://www.voatiengviet.com/a/3760299.html
Đập thủy điện trên sông Mekong sẽ thoái trào?
Ngọc Lễ
Thời kỳ Lào ồ ạt cho xây các đập thủy điện trên sông Mekong khó có
thể kéo dài trước những diễn biến mới trên thị trường năng lượng tái
tạo, các nhà nghiên cứu tại một viên nghiên cứu hàng đầu của Mỹ nhận
định.
Các đập thủy điện của Lào trên dòng chính của sông Mekong như đập
Xayaburi lâu nay vẫn bị chính phủ Việt Nam phản đối mạnh mẽ do những tác
động tiêu cực đối với sinh kế, môi trường vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Các yếu tố ảnh hưởng đến sự suy thoái của thủy điện ở Lào bao gồm giá
thành của năng lượng tái tạo ngày càng giảm, nhận thức của người dân
Lào về những tác hại môi trường ngày một nâng cao trong khi Lào sẽ gặp
nhiều đối thủ cạnh tranh trong thị trường năng lượng khu vực. Đó là nhận
định của các nhà nghiên cứu tại Viện Stimson, một viện nghiên cứu chiến
lược ở thủ đô Washington DC (Mỹ), đưa ra tại buổi thảo luận về những xu
hướng mới trong thị trường năng lượng tiểu vùng sông Mekong hôm 25/7.
“Đã đến lúc tạm dừng các dự án đập thủy điện để tính tới các xu hướng
mới trong ngành năng lượng,” ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình
Đông Nam Á của Viện Stimson nói trong buổi thảo luận. Ông Eyler chỉ dùng
chữ “tạm dừng” chứ không phải “chấm dứt hẳn”.
Ông Eyler cùng đồng nghiệp của ông ở Viện Stimson, bà Courtney
Weatherby, vừa trở về từ một chuyến đi thực tế đến Lào và các nước Đông
Nam Á để chuẩn bị cho một bản báo cáo nhan đề “Lá thư từ Mekong – Sự
thay đổi trong ngành công nghiệp năng lượng: Những xu hướng mới trong
ngành năng lượng của tiểu vùng sông Mekong”.
“Lào không còn suy tính sẽ xây dựng đập thủy điện kế tiếp ở đâu nữa.
Nhà chức trách của Lào đã bắt đầu đưa các đập thủy điện ra khỏi bản đồ
(hoạch định chiến lược năng lượng) và thay bằng các dự án điện mặt trời
hay điện gió,” ông Eyler cho biết về những gì mà ông rút ra sau chuyến
đi.
Bà Weatherby nói rằng mặc dù hiện tại thủy điện và nhiệt điện vẫn
đang chi phối ngành công nghiệp năng lượng của Lào nhưng quốc gia này
vẫn không có kế hoạch toàn diện về phát triển ngành năng lượng.
“Nhiều dự án (thủy điện) vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả
thi. Đợi đến khi nghiên cứu xong thì lúc đó giá năng lượng mặt trời đã
trở nên rất rẻ rồi,” bà Weatherby phân tích, “Do đó không có lý gì để
tiếp tục triển khai các dự án đập thủy điện khi mà nó đã mất tính cạnh
tranh.”
Nhận định này cũng được ông Eyler chia sẻ. Ông nói rằng phải mất từ 7
đến 10 năm để hoàn thành một đập thủy điện và khi đó thì nhiều khả năng
nó không còn sinh lợi nữa, với tốc độ phát triển của năng lượng tái tạo
như hiện nay.
Báo cáo của Viện Stimson cho biết giá thành của năng lượng tái tạo
đang giảm với một tốc độ nhanh hơn nhiều so với dự kiến. Chỉ tính riêng
trong hai năm 2015-2016, giá năng lượng mặt trời đã giảm 13% và giá năng
lượng gió đã giảm 10,75%.
Lào lâu nay vẫn xem xuất khẩu điện là nguồn thu nhập chính. Sự phát
triển nhanh chóng của thủy điện ở nước này xuất phát từ nhu cầu xuất
khẩu điện chứ không phải nhu cầu sử dụng trong nước. Thái Lan là khách
hàng chính mua điện của Lào và cũng là những nhà đầu tư lớn vào các công
trình thủy điện ở nước này. Giá thành của thủy điện và lợi nhuận nó đem
lại là yếu tố chính chi phối quyết định của các nhà đầu tư khi tham gia
vào các đập thủy điện Lào. Nói cách khác, Lào phụ thuộc hoàn toàn vào
các nhà đầu tư nước ngoài vốn rất nhạy cảm với chuyện lời lỗ trong kế
hoạch xây các đập thủy điện.
Một yếu tố nữa cũng sẽ dẫn đến sự suy thoái của các đập thủy điện là ý
thức của người dân về bảo vệ môi trường ngày càng nâng cao, các nhà
nghiên cứu nói.
“Người dân Lào hiểu rõ những nguy cơ của các dự án nhiệt điện và thủy
điện nên họ ngày càng có nhiều cuộc phản đối,” bà Weatherby nói và cho
biết biến đổi khí hậu dù chưa trở thành một vấn đề chính trị ở Lào nhưng
đã là một nhân tố phải tính đến khi quy hoạch các đập thủy điện.
Hơn nữa, thị trường năng lượng ngày càng tiến triển theo hướng không
có lợi cho tham vọng của Lào trở thành “Nguồn điện của khu vực” (Battery
of Southeast Asia), theo các nhà nghiên cứu. Miến Điện và Campuchia
đang nổi lên trở thành những nhà cung cấp điện cho khu vực với tiềm năng
lớn, cạnh tranh mạnh mẽ với Lào. Trong khi đó, với sự phát triển ồ ạt
của các dự án thủy điện ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc hiện đã dư thừa điện
và được dự đoán sẽ trở thành một quốc gia xuất khẩu điện.
“Chỉ cần phân nửa số dự án được đề xuất ở Miến Điện đi vào hoạt động
thì nước này cũng đã dư thừa điện rồi. Trong khi đó, Campuchia có tiềm
năng rất lớn về năng lượng gió và năng lượng mặt trời. Campuchia hy vọng
sẽ trở thành trung tâm năng lượng mặt trời của khu vực đông nam Á,” bà
Weatherby nhận định.
“Các cuộc tiếp xúc của chúng tôi với các nhà hoạch định chính sách,
các nhà phát triển dự án, các nhà đầu tư, các nhà khoa học và các nhóm
dân sự xã hội đã cho thấy các nguy cơ chính trị và chi phí kinh tế ngày
càng tăng của việc phát triển năng lượng truyền thống. Giờ đây sự chuyển
đổi sang năng lượng tái tạo và những diễn biến mới trong thị trường
năng lượng khu vực đang thay đổi bức tranh năng lượng toàn cầu một cách
nhanh chóng,” báo cáo của Viện Stimson cho biết.
Tuy nhiên, báo cáo này cũng nhận định rằng các nước trong khu vực
không có sự thích nghi nhanh chóng với thay đổi này. Báo cáo viết: “Ít
chính phủ trong lưu vực sông Mekong đang xem xét nghiêm túc những cơ hội
mới trong lĩnh vực năng lượng. Các kế hoạch năng lượng quốc gia tiếp
tục xoay quanh các mô hình truyền thống với các dự án nhiệt điện và thủy
điện quy mô và tập trung”.
“Đa số các nhà hoạch định (chiến lược năng lượng) trong khu vực vẫn
cho rằng giá thành năng lượng gió và mặt trời sẽ không thay đổi đáng kể
trong những năm tới,” báo cáo nhận định.
Trao đổi với VOA Việt ngữ bên lề cuộc hội thảo, ông Brian Eyler nói
rằng mặc dù những thay đổi trên thị trường năng lượng vẫn chưa được phản
ánh trong chiến lược và chính sách năng lượng trong khu vực, nhưng ông
tin rằng điều đó sẽ sớm xảy ra và ông đã chứng kiến sự thay đổi đó ở
Campuchia.
Đối với Lào, ông Eyler cho biết “Chính phủ Lào vẫn đang xếp hàng để
xây dựng các đập thủy điện và tạo điều kiện thuận lợi để các đập thủy
điện ra đời” cho nên muốn có sự thay đổi trong chính sách thì cần phải
có “sự tái cấu trúc trong ngành năng lượng của Lào”. Nếu không, với sự
phụ thuộc lớn vào thủy điện, khó có khả năng Lào chuyển hướng sang năng
lượng tái tạo.
Nếu Thái Lan (khách hàng mua điện lớn của Lào) nghiêm túc xem xét
chuyển hướng sang năng lượng tái tạo và chú trọng vào hiệu quả năng
lượng thì họ sẽ gửi một thông điệp mạnh mẽ đến Lào trong các dự án đập
thủy điện của họ, ông Eyler cho biết.
Hiện nay, Lào đã bắt đầu quan tâm đến năng lượng tái tạo và Lào có
tiềm năng lớn về năng lượng gió và năng lượng mặt trời, ông nói thêm.
Vẫn theo lời ông, Lào đã xây dựng một nhà máy điện tái tạo công suất
600MW ở miền Nam và sản lượng điện này sẽ được xuất sang Thái Lan, Việt
Nam cũng như tiêu dùng trong nước.
“Điều này cho thấy các dự án phát triển thủy điện đang chậm lại,” ông nói. “Khi mà những quả ngọt của các dự án thủy điện lớn và có sinh lời về mặt kinh tế đã được gặt hái thì ít có khả năng Lào sẽ xây dựng các đập thủy điện mới,” Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Viện Stimson dự báo.
Nguồn: https://www.voatiengviet.com/a/dap-thuy-dien-tren-song-mekong-se-thoai-trao/3960497.html
Jennifer DominiquePhải dẹp hết các đập thủy điện từ đầu nguồn (phía TQ) cho đến Lào, Thái lan, Campuchia và VN, để sông Cửu long tự điều hòa giòng chảy, thì VN ở cuối nguồn mới có lợi, phù sa bồi lấp bình thường, ngăn nước mặn xâm hại, ngăn khô hạn và có lại nguồn thủy sản, tôm, cá dồi dào.1 CommentSort by
Kỹ Sư Phạm Phan Long
Ngọc Lễ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét